Việc tăng giá nhà liên tục, vượt xa khả năng thu nhập của đại đa số người trẻ, đặc biệt ở các đô thị lớn đã tạo ra áp lực gánh nặng tài chính khổng lồ, chi phí sinh hoạt nuôi dạy con cái và sức ép tâm lý thay đổi kế hoạch sinh sản.
Giá nhà là nhân tố chính
Gia đình chị Phạm Thị Huyên sinh sống tại Hà Nội, đã kết hôn từ năm 2019, hiện nay gia đình có ba thành viên và mới đây hai vợ chồng quyết định mua căn hộ ngay gần trung tâm. Tuy nhiên, gia đình vẫn trong thời gian vay vốn ngân hàng, hằng tháng phải nộp cả gốc và lãi khoảng 20 triệu đồng/tháng.
Giá nhà tiếp tục tăng, chi phí sinh hoạt đắt đỏ khiến nhiều gia đình trẻ tạm dừng kế hoạch sinh con.
Thu nhập của hai vợ chồng là 50 triệu đồng/tháng, trừ đi các chi phí chỉ dư giả khoảng vài triệu đồng. "Vợ chồng chúng tôi nâng lên đặt xuống rất nhiều lần việc sinh thêm một đứa con nữa, nhưng đến nay vẫn chưa thể đồng nhất ý kiến vì khả năng nuôi dưỡng cho một đứa trẻ là rất tốn kém. Cho nên chúng tôi quyết tạm dừng sinh con để đảm bảo ổn định đời sống", chị Huyên chia sẻ.
Theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ sinh tổng tỷ suất sinh giảm từ 2,01 con/phụ nữ năm 2022 xuống 1,96 vào năm 2023 và 1,91 năm 2024, mức thấp nhất lịch sử. Trong hai thập kỷ qua, phụ nữ Việt Nam ngày càng trì hoãn việc sinh con, chỉ sinh 1 con hoặc thậm chí quyết định không sinh con.
Theo đó, dữ liệu nghiên cứu của Viện nghiên cứu đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam (VARS IRE) cho thấy, gánh nặng tài chính khi mua nhà đã tăng lên đáng kể. Năm 2014, giá căn hộ trung bình cho một gia đình là 1,75 tỷ đồng, tương đương 2,6 tỷ đồng vào giữa năm 2025 sau khi điều chỉnh theo lạm phát (trung bình khoảng 3,5%). Trong khi giá bán trung bình năm 2025 là 5,3 tỷ đồng, cao hơn 2,7 tỷ đồng so với giá trị thực quy đổi của năm 2014. Trong giai đoạn này, tổng tỷ suất sinh cũng đã giảm từ khoảng 2,09 con/phụ nữ xuống chỉ còn 1,91 con/phụ nữ.
Đáng chú ý, giai đoạn 2019-2024, giá căn hộ chung cư tại các thành phố lớn tăng mạnh, tăng hơn 70% tại Hà Nội và gần 37% tại TP.HCM, tỷ suất sinh cũng giảm với tốc độ "dễ thấy".
Các chuyên gia cho rằng, nhà ở ngày càng xa tầm với của nhiều gia đình, khi giá nhà ở vốn đã cao lại liên tục tăng, vượt qua tốc độ tăng lương, khiến các cặp đôi buộc phải trì hoãn việc sinh con hoặc sinh ít con hơn.
Tuy nhiên, đối với những gia đình đã sở hữu một hoặc nhiều BĐS, giá nhà tăng thực sự có thể thúc đẩy họ sinh nhiều con hơn. Cảm giác "giàu lên" sẽ thúc đẩy họ sinh con sớm hoặc nhiều hơn. Thậm chí, một số hộ gia đình còn sử dụng nhà ở là tài sản thế chấp để chi trả chi phí sinh hoạt, chẳng hạn như học phí.
Theo đó, nhà ở là thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản của hộ gia đình, vì vậy, khi giá nhà tăng, tài sản của họ cũng gia tăng.
Đáng chú ý, giai đoạn 2001-2003 và 2006-2008, thị trường nhà đất "sốt nóng", tổng tỷ suất sinh cũng ghi nhận tăng, từ 2,12 con/phụ nữ năm 2002 lên 2,23 năm 2004, và từ 2,07 năm 2006 lên 2,08 năm 2008. Ở khu vực thành thị, mức sinh cải thiện rõ hơn, từ 1,7 con/phụ nữ năm 2002 và 2006 lên 1,87 và 1,83 lần lượt vào năm 2004 và 2008.
Sau đó, tổng tỷ suất sinh ở Việt Nam tương đối ổn định trong khi giá bán nhà trung bình tiếp tục tăng đều đặn. Cho đến năm 2021, khi giá nhà bắt đầu tăng nhanh, tỷ lệ sinh bắt đầu giảm rõ rệt.
Cần chú trọng phát triển NƠXH cho thuê và thuê mua
VARS IRE cho rằng, trong dài hạn, giá nhà sẽ khó giảm sâu ở khu vực đô thị và tổng tỷ suất sinh sẽ tiếp tục giảm. Khả năng giá nhà và tỷ suất sinh cùng tăng sẽ gần như không thể xảy ra bởi trong bối cảnh nhà ở tại các đô thị dường như trở thành "đặc quyền" của một nhóm nhỏ người giàu, tỷ lệ sinh có thể duy trì ở nhóm này nhưng lại suy giảm mạnh ở phần đông người dân không có khả năng mua nhà.
Như vậy, có thể nói, nhà ở không phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến sự sụt giảm tỷ lệ sinh, nhưng rõ ràng đây là một rào cản quan trọng ảnh hưởng đến việc kế hoạch hóa gia đình trong nền kinh tế hiện nay.
Theo các chuyên gia cần tiếp tục thúc đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội tại các đô thị lớn có nhu cầu nhà ở cao. Đồng thời, phát triển mô hình nhà ở xã hội cho thuê và thuê mua.
Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM cho rằng, muốn giảm giá nhà phải giảm chi tiền sử dụng đất, chi phí giải phóng mặt bằng dự án. Để giảm giá nhà, ông Châu khuyến nghị Chính phủ nên sử dụng cùng lúc nhiều công cụ điều tiết thị trường: Thay đổi chính sách tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, cho phép nộp một lần, trả hằng năm.
Ông Nguyễn Văn Đính, Chủ tịch Hội Môi giới BĐS Việt Nam cho rằng, Nhà nước cần tiếp tục nghiên cứu cơ chế khuyến khích doanh nghiệp phát triển nhà ở thương mại giá phù hợp, thông qua các chính sách ưu đãi như đơn giản hóa thủ tục hành chính, hỗ trợ tín dụng.
Đồng thời, cần khuyến khích các doanh nghiệp bất động sản chuyển đổi mô hình kinh doanh từ "xây để bán" sang "xây để cho thuê", hướng đến việc khai thác dòng tiền ổn định và bền vững trong dài hạn. Đây là mô hình đã được nhiều nước phát triển áp dụng thành công.