Biến quy hoạch thành "tài sản số" được cập nhật liên tục thay vì bản vẽ tĩnh

Tọa đàm "Sáng tạo xanh trong kỷ nguyên số" vừa được tổ chức tại TP Huế trong khuôn khổ Festival Kiến trúc sư trẻ toàn quốc lần thứ X - Huế 2025, diễn ra từ 26 đến 28/9. Sự kiện thu hút đông đảo kiến trúc sư (KTS) trẻ, chuyên gia và những người quan tâm xu hướng kiến trúc bền vững. Nhiều giải pháp sáng tạo xanh trong kỷ nguyên số được đề cập.

Các KTS trẻ thảo luận trong khuôn khổ tọa đàm.

Theo KTS Đặng Minh Nam, Viện Nghiên cứu phát triển TP Huế, công tác quy hoạch đô thị hiện nay còn phân mảnh dữ liệu, thiếu công cụ mô phỏng, ít kịch bản linh hoạt, sau phê duyệt ít được cập nhật theo thực tế...

Khắc phục tình trạng trên, KTS Nam cho rằng, ứng dụng ArcGIS Urban, được coi như "vũ khí chiến lược" trong quy hoạch và quản lý đô thị số. Công cụ này giúp trực quan hóa kịch bản phát triển, tích hợp dữ liệu liên ngành (dân số, hạ tầng, năng lượng, môi trường…), tăng cường sự tham gia của cộng đồng, nhà đầu tư và biến quy hoạch thành "tài sản số" được cập nhật liên tục thay vì bản vẽ tĩnh.

Bên cạnh đó, việc triển khai mô hình song sinh số (Digital Twin) cho phép quan sát, phân tích, mô phỏng, dự đoán hoạt động của đô thị trên nền dữ liệu thời gian thực. Thành phố có thể được hình dung toàn diện ở dạng 3D, bao gồm công trình, hạ tầng, giao thông, cây xanh, năng lượng, dân cư… góp phần nâng cao minh bạch và hỗ trợ ra quyết định.

KTS Đặng Minh Nam chia sẻ, tại TP Huế, mô hình này được áp dụng trong đồ án quy hoạch phân khu 3 phường Phú Hậu - Phú Hiệp - Phú Cát. Nhờ đó, các chỉ số sử dụng đất, quy định độ lùi, chiều cao công trình, mật độ xây dựng được thể hiện rõ ràng. Giải pháp đồng thời phân tích góc nhìn, bối cảnh, xây dựng kịch bản tái phát triển, cập nhật các dự án đã, đang và sẽ triển khai, bảo đảm hài hòa phát triển đô thị với bảo tồn cảnh quan di sản.

Nhà mô đun xanh - giải pháp linh hoạt trong kỷ nguyên số

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu giảm phát thải trong xây dựng, nhóm nghiên cứu XMArchitect do ThS.KTS Nguyễn Xuân Mẫn khởi xướng đã thử nghiệm mô hình Nhà mô đun xanh (Green Modular Home).

Thay vì phụ thuộc công nghệ robot hay vật liệu nhập khẩu, mô hình này sử dụng gỗ rừng trồng trong nước kết hợp nhựa tái chế TPP để tạo thành các khối mô-đun nhỏ gọn, chuẩn hóa kích thước, dễ vận chuyển và lắp ghép. Người dân có thể tự dựng nhà theo hướng dẫn trực quan, tương tự lắp ráp LEGO, với khả năng mở rộng, tháo dỡ hoặc di dời khi cần.

Giải pháp được đánh giá có tính ứng dụng cao trong nhiều bối cảnh xây dựng nhà ở giá rẻ, trường học vùng cao, nơi trú ẩn khẩn cấp tại vùng lũ hay đảo xa. Mô hình cũng góp phần tiêu thụ gỗ nội địa và biến rác thải nhựa thành tài nguyên kiến trúc.

Nhà mô đun xanh không chỉ là ý tưởng thiết kế, mà là thử nghiệm khả thi cho hướng phát triển công trình chi phí thấp, bền vững và thích ứng linh hoạt với thực tế Việt Nam.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong thiết kế kiến trúc xanh

TS Lục Bá Phúc Hưng (Darkrhorse Architecture) và KTS Nguyễn Ngọc Lâm (Zaha Hadid Architecture) cho rằng, AI được kỳ vọng tạo bước ngoặt cho thiết kế kiến trúc xanh.

AI có tiềm năng trong phân tích dữ liệu môi trường (nắng, gió, khí hậu, nhu cầu năng lượng); tự động hóa tác vụ lặp lại (vẽ, mô hình 3D), giảm sai sót; phản hồi thời gian thực, ra quyết định dựa trên dữ liệu; hỗ trợ lựa chọn thiết kế, vật liệu, chi phí tối ưu...

Đơn cử, công cụ Google Nano Banana cho phép tạo/chỉnh sửa hình ảnh kiến trúc nhanh hơn nhiều lần so với phương pháp truyền thống. Công cụ này ứng dụng tại châu Âu, Trung Quốc… đã chứng minh hiệu quả tiết kiệm thời gian, giảm chi phí và tối ưu thiết kế.

Trong thiết kế xanh, nghiên cứu của nhóm tác giả dự báo AI có thể giúp giảm 8 - 19% năng lượng và CO₂, thậm chí tới 40% và 90% nếu kết hợp chính sách năng lượng sạch.

Đề cập vai trò KTS trong kỷ nguyên AI, nhóm tác giả cho rằng, AI hỗ trợ, nhưng không thay thế hoàn toàn. Khảo sát cho thấy 71% KTS nghĩ AI có thể thay thế một phần công việc, nhưng đa số vẫn tin con người giữ vai trò quyết định, đặc biệt ở khâu sáng tạo và ra quyết định. 81% KTS cho biết, sẵn sàng học công cụ AI, song lo ngại AI thiếu "linh hồn", chưa thay thế được sự đồng cảm, trực giác và bối cảnh văn hóa.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong thiết kế cũng đặt ra thách thức và cả vấn đề đạo đức... Nhóm tác giả nhấn mạnh: "AI có thể là công cụ mạnh mẽ để hướng tới kiến trúc xanh và bền vững, nhưng linh hồn công trình vẫn do KTS kiến tạo".

Phát triển đô thị carbon thấp cho vùng duyên hải Nam Trung bộ

Theo TS.KTS Lê Đàm Ngọc Tú (Trường Đại học Xây dựng Miền Trung), phát triển đô thị carbon thấp đang trở thành xu thế toàn cầu nhằm ứng phó biến đổi khí hậu. Việt Nam cũng đã cam kết Net Zero vào năm 2050 tại COP26, đồng thời ban hành nhiều chính sách thúc đẩy đô thị xanh, bền vững.

Vùng duyên hải Nam Trung bộ với đặc trưng kinh tế du lịch, đô thị hóa nhanh nhưng dễ tổn thương trước thiên tai. Để hướng tới đô thị carbon thấp, vùng cần một lộ trình chuyển đổi toàn diện dựa trên bốn trụ cột.

Thứ nhất là quy hoạch không gian bền vững và thích ứng theo hướng phát triển mô hình đô thị nén, đa chức năng; tận dụng quỹ đất trống, tái thiết khu công nghiệp cũ; tích hợp hạ tầng xanh - hành lang ven sông, ven biển như "lá phổi" tự nhiên, vừa điều hòa khí hậu vừa phòng hộ thiên tai.

Thứ hai, chuyển đổi giao thông xanh. Vùng cần ưu tiên phát triển giao thông công cộng sạch, xe điện, làn đường cho xe đạp và đi bộ...

Thứ ba, xanh hóa xây dựng và năng lượng bằng cách khai thác triệt để điện mặt trời áp mái, áp dụng thiết kế kiến trúc thụ động phù hợp khí hậu ven biển; sử dụng vật liệu phát thải thấp và nâng cao tiêu chuẩn hiệu quả năng lượng trong công trình.

Thứ tư là thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và hạ tầng dựa vào thiên nhiên thông qua xây dựng hệ thống phân loại, tái chế chất thải, xử lý rác nhựa từ du lịch; phát triển công viên, rừng đô thị, mái xanh, hồ điều hòa nhằm hấp thụ CO2, giảm nhiệt đô thị và chống ngập lụt...

TS.KTS Lê Đàm Ngọc Tú cho rằng, đô thị carbon thấp không chỉ giúp giảm phát thải, tăng sức chống chịu, mà còn nâng cao chất lượng sống, thu hút đầu tư và xây dựng thương hiệu "điểm đến xanh" cho các đô thị duyên hải Nam Trung bộ nói riêng, các thành phố ven biển Việt Nam nói chung...

Để thiên nhiên định hình kiến trúc

KTS Đàm Huỳnh Quốc Vũ, đồng sáng lập KIENTRUC O cho rằng, kiến trúc đương đại ngày càng bị chi phối bởi tiêu chuẩn và thuật toán, công trình dễ trở nên khô cứng, thiếu nhân văn. Điều cần thiết là trở lại với triết lý cốt lõi: "Kiến trúc phải là cuộc đối thoại với tự nhiên, lấy con người làm trung tâm".

KTS Vũ dẫn chứng từ các bậc thầy như Palladio, Mies van der Rohe, Le Corbusier đến Louis Kahn, Barragán, Zumthor hay Tadao Ando, triết lý tối giản luôn được vận dụng để làm nổi bật vẻ đẹp thiên nhiên và trải nghiệm cảm xúc.

Kiến trúc truyền thống Việt Nam cũng minh chứng rõ điều này. Đình chùa miền Bắc gắn bó khí hậu và phong thủy. Lăng tẩm miền Trung quy hoạch theo núi sông. Nhà vườn Nam Bộ mở ra sự kết nối trực tiếp với cảnh quan...

KTS Đàm Huỳnh Quốc Vũ bày tỏ, những thiết kế này không chỉ giải quyết nhu cầu sử dụng mà còn tạo nên không gian sống giàu cảm xúc, khẳng định vai trò của KTS như "người phiên dịch" vẻ đẹp thiên nhiên vào ngôn ngữ kiến trúc nhân văn.