Theo Sở Xây dựng tỉnh Phú Thọ, quá trình đô thị hóa tại Phú Thọ hình thành và phát triển theo từng năm, dựa trên các quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cho cả 3 vùng Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hòa Bình trước khi sáp nhập. Việc chú trọng triển khai đồng bộ công tác quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị đã giúp mở rộng không gian, đầu tư hạ tầng kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại, đồng bộ, từng bước nâng cao chất lượng sống của cư dân.

Tính đến thời điểm sáp nhập (1/7/2025), toàn tỉnh Phú Thọ có 58 đô thị các loại, trong đó có 1 đô thị loại I, 2 đô thị loại II, 2 đô thị loại III, 1 đô thị loại IV và 52 đô thị loại V; tỷ lệ đô thị hóa đạt khoảng 33%, thấp hơn khoảng 12% so với mục tiêu Nghị quyết số 06-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 148/NQ-CP của Chính phủ.

Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính theo Nghị quyết số 202/2025/QH15, tỷ lệ đô thị hóa của tỉnh Phú Thọ chỉ còn 17,7%, giảm 15,3%; số lượng đô thị được công nhận giảm từ 58 xuống còn 43 đô thị. Toàn tỉnh hiện có 15 đô thị trung tâm với tổng dân số đô thị khoảng 651.900 người, gồm các phường: Việt Trì, Nông Trang, Thanh Miếu, Vân Phú, Phong Châu, Phú Thọ, Âu Cơ, Vĩnh Phúc, Vĩnh Yên, Phúc Yên, Xuân Hòa, Hòa Bình, Kỳ Sơn, Tân Hòa và Thống Nhất.

Việc điều chỉnh sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính giúp hình thành bộ máy quản lý đô thị tinh gọn, phù hợp mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp bách về tái thiết không gian và xác lập lại tiêu chí đô thị cho phù hợp quy mô hành chính mới.

Từ thực tế trên, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ I (nhiệm kỳ 2025 - 2030) đã đặt mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ đô thị hóa đạt 35 - 40%. Để đạt được mục tiêu này, tỉnh sẽ tập trung đầu tư hạ tầng đô thị, nhất là y tế, giáo dục, văn hóa cấp đô thị; đồng thời kiến nghị Bộ Xây dựng sớm ban hành quy định mới về tiêu chí phân loại đô thị, hướng dẫn xác định và quản lý chi phí đầu tư phát triển trong mô hình chính quyền 2 cấp.

Theo dự kiến, đến năm 2030, Phú Thọ sẽ có 39 đô thị, trong đó giữ nguyên 15 phường hiện tại và nâng cấp 24 xã thành phường hoặc khu vực đô thị mới có vai trò động lực phát triển kinh tế - xã hội theo Nghị quyết số 66.1/2025/NQ-CP ngày 18/7/2025 của Chính phủ.

Phú Thọ đang hoàn thiện điều chỉnh Quy hoạch tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn 2050, bảo đảm đồng bộ với các chiến lược liên kết Tây Bắc - Hà Nội - Bắc Trung Bộ - hành lang kinh tế Lào - Việt. Trọng tâm là mở rộng vùng lõi đô thị trung tâm Việt Trì - Vĩnh Yên, kết nối với Cảng hàng không quốc tế Nội Bài và các đô thị lớn vùng Đồng bằng sông Hồng.

Phú Thọ sẽ phát triển các điểm nhấn đô thị 2 bên sông Lô, sông Hồng, sông Đà, cùng hệ thống cầu, công viên, không gian văn hóa - sáng tạo và tuyến du lịch ven sông; đồng thời thúc đẩy các mô hình đô thị giao thông (TOD), đô thị khoa học - công nghệ, đô thị công nghiệp, đô thị du lịch dọc tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và các trục giao thông chiến lược.